KỸ THUẬT BẢO QUẢN ĐỒ CHÌ BẰNG PHƯƠNG PHÁP HOÁ HỌC

0
454

 

Lê Cảnh Lam
(Viện Khảo cổ học)

Trong các hiện vật kim loại, chì thường được sử dụng như một hợp phần của của các hợp kim đồng, chì, thiếc. Tuy vậy cũng có một số hiện vật có chất liệu chì dưới dạng kim loại đơn lẻ như một số đồ minh khí mũi lao, mũi giáo chì trong văn hoá Đông Sơn, hay một số hiện vật khác như chì lưới, tiền chì, quan tài chì, đạn chì…Những hiện vật kim loại phát hiện được trong khảo cổ học bị han rỉ tuỳ theo môi trường lưu dữ nhưng nhìn chung mức độ hư hại giảm dần theo thứ tự vàng, bạc, chì, đồng, thiếc, kẽm, sắt.

Lớp rỉ của chì thường có màu xám trắng dạng bột mủn hoặc bị cáu cặn can xi bám làm sấu hiện vật, cản trở việc tìm hiểu nghiên cứu các đặc điểm trang trí, kỹ thuật và sẽ tiếp tục rỉ tiếp nếu không được xử lý tảy rỉ.

Các dạng rỉ của chì thường ở dạng khoáng chất dạng muối kép hoặc dạng ô xít chì. Muối chì có cả ở dạng muối bazơ hoặc muối a xít. Kim loại chì có khả năng chịu được axít cao do vậy có thể dùng axít để tẩy rỉ chì hoặc dùng phức chất.


Một ví dụ về trường hợp bảo quản hiện vật chì

3 hiện vật chì được phát hiện tại địa điểm đền Liễu Nha (Nam Định) năm 2006, các hiện vật có dạng hình nấm và hình trụ, ở, giữa có lỗ rỗng, trước khi xử lý các lỗ rỗng đều bị két đặc màu trắng dạng như trầm tích đá vôi đóng chặt, toàn bộ bề mặt hiện vật có một lớp bột trắng mỏng.

Hiện vật đã được xử lý ngâm trong hệ dung dịch sau:
– HCl 10%
– Amonium acetate 10%
Mục đích sử dụng axit mạnh HCl là để tảy cả lớp rỉ khó tảy như PbPO4, PbSO4 trong điều kiện không xác định được chính xác thành phần hoá học của lớp rỉ. Amoni acetate được thêm vào với vai trò làm chất ức chế phản ứng không mong muốn tạo ra PbCl2.
Hiện vật được ngâm trong hệ dung dich trên trong 3 giờ sau đó được đánh rửa cơ học và cho kết quả tốt. Toàn bộ rỉ được tảy sạch, các trầm tích được loại bỏ phần kim loại chì bền vững không bị hư hại.

Trước khi xử lý

Sau khi xử lý

Sau khi tảy rỉ hiện vật được tráng rửa nhiều lần bằng nước cất và nhúng phủ keo Paraloid B72 3% để cách li với môi trường, chống rỉ sau này.
Lưu ý: Phương pháp tảy rỉ trên chỉ áp dụng với hiện vật kim loại chì, với dạng hợp kim chì cần thì cần thận trọng.